یاخته و بافت جانوری زیست دهم به‌همراه جمع بندی و نکات تستی(بخش اول)

این مقاله دوبخشی مهم‌ترین نکات تستی که در گفتار سوم فصل اول زیست دهم، یاخته و بافت جانوری زیست دهم (مهم‌ترین گفتار این فصل) را به شما دوستان کنکوری ارائه می‌دهد.

اول اینکه اگر مبحث یاخته و بافت جانوری زیست دهم را مطالعه نکرده‌اید پیشنهاد می‌کنیم حتما یک بار روزنامه‌وار آن را بخوانید و سپس برای دانستن مهم‌ترین نکات کنکوری این دو بخش به این مقاله و مقاله بعدی که بخش دوم و ادامه آن است، مراجعه کنید.

اگر هم جزو آن دسته از دانش آموزان کنکوری هستید که برای کنکور دی ماه برنامه‌ریزی کرده‌اید و فرصت زیادی برای پیش‌مطالعه ندارید، این مقاله به‌تنهایی می‌تواند بخش مهمی از تست‌های این فصل کنکور را پوشش دهد.

بخش اول: جمع بندی یاخته و نکات تستی یاخته

جمله مهم کتاب: یاخته جانوری از سه بخش، هسته، سیتوپلاسم و غشاء تشکیل شده است.

نکته کنکوری: هسته جزو سیتوپلاسم نیست بلکه توسط آن احاطه شده است.

بررسی شکل: در شکل رابطه هسته و شبکه آندوپلاسمی را می‌بینید و همان‌طور که مشخص است پوشش هسته با شبکه آندوپلاسمی پیوستگی فیزیکی دارد.

نکته کنکوری: این موضوع به‌خصوص در فصل‌های مربوط به تقسیم سلولی در زیست سال‌های بعد اهمیت زیادی دارد؛ چراکه باید در نظر داشته باشیم در تقسیم سلولی نه‌تنها غشای هسته، بلکه شبکه آندوپلاسمی نیز باید تحلیل برود تا رشته‌های دوک تقسیم به کروموزوم‌های داخل هسته برسند.

نکته کنکوری: شبکه آندوپلاسمی همیشه کنار هسته است اما نه‌فقط کنار هسته، بلکه در سراسر سیتوپلاسم گسترده است. این شبکه دو نوع زبر و صاف دارد که تفاوت آن‎ها در داشتن ریبوزوم است. شبکه آندوپلاسمی زبر که ساختار کیسه‌ای شکل دارد دارای ریبوزوم است و شبکه آندوپلاسمی صاف که ساختار لوله‌ای دارد، فاقد ریبوزوم است.

نکته کنکوری: رناتن (ریبوزوم) که کار آن ساختن پروتئین است، اندامک نیست زیرا ساختار غشایی ندارد.

هسته یاخته

جمله مهم کتاب: هسته پوششی دولایه دارد (غشای داخلی و غشای بیرونی).

نکته کنکوری: هسته دارای غشا است و هر غشا از دو لایه فسولیپیدی تشکیل شده است. این بدین معنی است که هسته دارای 4 غشای فسفولیپیدی است.

سیتوپلاسم سلول

جمله مهم کتاب: سیتوپلاسم فاصله بین غشای یاخته و هسته را پر می‌کند. سیتوپلاسم از اندامک‌ها و ماده‌ی زمینه‌ای تشکیل شده است.

نکته کنکوری: همه‌ی اندامک‌های سلول جزو سیتوپلاسم هستند و می‌توان عملکرد آن‌ها را به سیتوپلاسم سلول نسبت داد.

غشای یاخته‌ای

جمله مهم کتاب: اطراف یاخته را غشای یاخته احاظه کرده است. این غشا مرز بین درون یاخته و بیرون آن است.

نکته کنکوری: این جمله فقط در مورد یاخته‌های جانوری صدق می‌کند. در نظر داشته باشید که برخی از سلول‌های گیاهی، دیواره نیز دارند و نمی‌توان گفت مرز بین درون یاخته و بیرون آن فقط غشای یاخته است.

جمله مهم کتاب: غشای یاخته از دو لایه فسولیپیدی تشکیل شده است که در آن مولکول‌های پروتئین و کلسترول قرار دارند.

نکته کنکوری: جمله بالا فقط در مورد یاخته‌های جانوری صدق می‌کند. یاخته‌های گیاهی کلسترول ندارند!

ورود مواد به یاخته و خروج از آن

جمله مهم کتاب: جریان مولکول‌ها از جای پرغلظت به جای کم‌غلظت (در جهت شیب غلظت) انتشار نام دارد.

جمله مهم کتاب: یاخته برای انتشار انرژی مصرف نمی‌کند. ← انتشار یک پدیده انرژی‌زا است.

نکته کنکوری: در نظر داشته باشید که برای انتشار، دو شرط مهم وجود دارد: 1- اختلاف غلظت وجود داشته باشد و 2- مانعی برای رفت و آمد مولکول‌ها وجود نداشته باشد.

انتشار تسهیل شده

چهار دسته مولکول برای عبور از سلول را در نظر بگیرید:

1- مولکول‌های غیر قطبی ← مولکول‌های آب‌گریز

2- مولکول‌های قطبی کوچک ← مانند آب

3- مولکول‌های قطبی بزرگ‌تر ← گلوکز و آمینواسیدها

4- یون‌ها

از میان این چهار دسته، 2 دسته اول یعنی مولکول‌های غیر قطبی و مولکول‌های قطبی کوچک بدون نیاز به کمک پروتئین‌های غشا از لایه‌های فسولیپیدی غشا رد می‌شوند.

اما گروه‌های سوم و چهارم، مولکول‌های قطبی بزرگ‌تر و یون‌ها نمی‌توانند از بخش‌های فسولیپیدی غشا عبور کنند و از کانال‌های پروتئین‌های غشا عبور می‌کنند.

برای درک بهتر این موضوع در نظر داشته باشید که یون‌های سدیم و پتاسیم نمی‌توانند بدون کمک کانال‌های پروتئینی در جهت شیب غلظت از غشای سلول عبور کنند.

گذرندگی (اسمز)

اسمز، انتشار آب با عبور از پرده‌ای با نفوذپذیری انتخابی از محیط رقیق به محیط غلیظ است.

تراوش، حرکت مایع به دلیل اختلاف فشار فیزیکی از غشا را تراوش می‌گویند.

نکته مهمی که در مورد اسمز وجود دارد این است که باید در نظر داشته باشید آب از دو طرف غشا عبور می‌کند. دلیل حرکت آن از محیط غلیظ به محیط رقیق، پدیده تراوش است و دلیل حرکت آن از محیط رقیق به غلیظ، پدیده انتشار است.

حال در نظر داشته باشید که در پدیده اسمز در ابتدای کار به دلیل یکسان بودن ارتفاع مایع در دو طرف لوله و در نتیجه فشار فیزیکی یکسان، میزان تراوش بسیار کم است یا اصلا وجود ندارد؛ اما با گذشت زمان و با انتشار آب به محیط پرغلظت (آب و شکر) به‌تدریج حجم مواد در این سمت زیاد شده و در نتیجه ارتفاع مواد بالا می‎‌رود.

با بیشتر شدن ارتفاع، فشار فیزیکی نیز در این سمت غشا بیشتر شده و تراوش آب به سمت محیط رقیق بیشتر می‌شود.

افزایش ارتفاع محلول پرغلظت تا جایی ادامه خواهد داشت که میزان انتشار در واحد زمان با میزان تراوش در واحد زمان برابر شود. در این حالت هرچقدر آب به محیط پرغلظت داریم، معادل آن تراوش آب به دلیل اختلاف فشار داریم و به همین دلیل دیگر تغییر حجم آب و تغییر ارتفاع نداریم.

انتقال فعال

جمله مهم کتاب: در انتقال فعال، مولکول‌های پروتئینی با صرف انرژی، ماده‌ای را برخلاف شیب غلظت منتقل می‌کنند. این انرژی می‌تواند از مولکول «ATP» به‌دست آید.

نکته کنکوری: انرژی انتقال فعال می‌تواند از مولکول «ATP» و یا روش‌های دیگر تأمین شود.

درون بری (آندوسیتوز) و برون رانی (اگزوسیتوز)

درون بری و برون رانی در مواقعی است که ذرات به‌قدری بزرگ هستند که نمی‌توانند از کانال‌های پروتئینی عبور ‌کنند.

بررسی شکل: در شکل مشخص است که هنگام درون رانی و برون رانی، جای لایه‌های درونی و بیرون سلول عوض می‌شود. این موضوع در مورد کربوهیدرات‌هایی که قبلاً گفتیم در سطح بیرونی سلول وجود دارد، اهمیت زیادی دارد.

به عبارت ساده‌تر در درون‌بری لایه بیرونی غشا، به لایه درونی ریزکیسه تبدیل می‌شود.

در برون‌رانی لایه درونی ریزکیسه، تبدیل به لایه بیرونی غشا می‌شود.

مشاهده ادامه این مقاله:

کلیک کنید.

نویسنده: کلاسینومگ