در حوزۀ پزشکی، آزمایشگاه‌ها نقش بسیار مهمی را در تشخیص و درمان بیماری‌ها ایفا می‌کنند. بیش از 70 درصد تشخیص‌های پزشکی مستقیماً وابسته به نتایج آزمایشگاهی هستند. در این رشته، دانشجویان با مفاهیم و تکنیک‌های مربوط به بررسی نمونه‌های بیولوژیکی، انجام آزمایشات خون، ادرار، بررسی گوارش، سیستم تنفسی، سیستم عصبی و دیگر نمونه‌های بالینی آشنا می‌شوند. همچنین، تحلیل نتایج آزمایشات و استفاده از روش‌های پیشرفته در بررسی بیماری‌ها، پیشگیری و کنترل عفونت‌ها از جمله مهارت‌هایی است که در این رشته دانشجویان فرا می‌گیرند.
گرایشهای رشتۀ علوم آزمایشگاهی و ادامۀ تحصیل
در ایران برای ادامۀ تحصیل در رشته علوم آزمایشگاهی در مقاطع بالاتر رشته‌های زیر ارائه می‌شود. ارائه‌دهنده برخی از این رشته‌ها وزارت علوم و برخی از آنها وزارت بهداشت است.
- باکتری‌شناسی: مطالعه ساختار، رشد، توسعه و خصوصیات باکتری‌ها، همچنین بررسی عوامل بیماریزایی و طرق پیشگیری و درمان بیماری‌های باکتریایی
- سم‌شناسی: مطالعۀ سموم و عوارض آنها بر روی سلول‌ها و سیستم‌های زنده، همچنین آزمایش و تشخیص سموم در نمونه‌ها و محیط‌های مختلف
- ویروس‌شناسی: بررسی و شناسایی ویروس‌ها، مکانیسم عفونت و تکثیر آنها، تأثیر آنها بر بدن
- بیوشیمی: مطالعه ترکیبات شیمیایی در ساختار و عملکرد سلول‌ها و اندام‌های زنده، همچنین تحلیل و اندازه‌گیری میزان مواد مغذی، هورمون‌ها، آنزیم‌ها و سایر ترکیبات بیوشیمیایی در نمونه‌ها
- ایمونولوژی: بررسی سیستم ایمنی بدن و رفتار آن در مقابل عوامل بیماری‌زا، تشخیص و پاسخ به عفونت‌ها و بررسی تأثیر داروها و واکسن‌ها بر سیستم ایمنی
- هماتولوژی: مطالعۀ خون، لنفاوی و اجزای مختلف آنها، تشخیص بیماری‌های خونی و لنفوماتیک، شمارش و طبقه‌بندی سلول‌ها و انجام آزمایشات خونی
- بیوتکنولوژی: استفاده از فناوری‌ها و روش‌های بیولوژیک در توسعه داروها، درمان‌های ژنتیکی، ساخت و تولید آنزیم‌ها و سایر محصولات بیوتکنولوژیک
- انگل‌شناسی: مطالعه عفونت‌ها و بیماری‌های انگلی، شناسایی و تشخیص انواع انگل‌ها و روش‌های کنترل و پیشگیری از آنها
- قارچ‌شناسی: بررسی و شناسایی انواع قارچ‌ها، بررسی اثرات قارچ‌ها بر روی ساختار‌های زنده، تشخیص بیماری‌های قارچی و روش‌های درمان
- اپیدمیولوژی: مطالعۀ نقش و عوامل بیماری‌زا در جمعیت‌ها و جامعه، بررسی الگوها، شیوع و پیشگیری از بیماری‌ها در سطح جامعه
- ژنتیک: مطالعۀ ساختار و عملکرد ژن‌ها و ارثیات، تشخیص بیماری‌های ژنتیکی، مشاوره ژنتیکی و تحقیقات مرتبط با ژنتیک
فضای کار و آیندۀ شغلی رشتۀ علوم آزمایشگاهی
- آزمایشگاه‌های بالینی بیمارستان‌های دولتی و خصوصی
- آزمایشگاه‌های تشخیص طبی خصوصی
- مراکز تحقیقاتی و پژوهشی
- کارخانجات تولید وسایل و مواد آزمایشگاهی
- شرکت‌های فراورده‌های بیولوژیک و آزمایشگاهی
- آزمایشگاه‌های پزشکی قانونی
- سازمان انتقال خون
- دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی
تفاوت کاردانی و کارشناسی علوم آزمایشگاهی
تفاوت‌های کاردانی و کارشناسی علوم آزمایشگاهی:
تعداد واحد و دروس:
– کاردانی علوم آزمایشگاهی معمولاً دارای تعداد واحد و درس کمتری نسبت به کارشناسی علوم آزمایشگاهی است. در مقطع کاردانی، دانشجویان بیشتر به مباحث اساسی و عملی آشنا می‌شوند.
– در کارشناسی علوم آزمایشگاهی، دانشجویان به مباحث عمیق‌تر و پیشرفته‌تری از نظر علمی و عملی پرداخته و دارای برنامه‌های آموزشی جامع‌تری هستند.
طول تحصیل:
– دورۀ تحصیل در کاردانی علوم آزمایشگاهی معمولاً دو سال است.
– دورۀ تحصیل در کارشناسی علوم آزمایشگاهی معمولاً چهار سال است.
نوع تحصیل:
– کاردانی علوم آزمایشگاهی ناپیوسته است، به این معنی که دانشجویان پس از فارغ‌التحصیلی از دورۀ کاردانی می‌توانند وارد بازار کار شوند یا ادامۀ تحصیل در مقطع کارشناسی را انتخاب کنند.
– کارشناسی علوم آزمایشگاهی پیوسته است، به این معنی که دانشجویان پس از فارغ‌التحصیلی از دوره کارشناسی می‌توانند مستقیماً وارد بازار کار شوند.
شرایط محیط کار:
– فارغ‌التحصیلان کارشناسی علوم آزمایشگاهی معمولاً در محیط کار بهتری قرار می‌گیرند و دارای شرایط بهتری برای پیشرفت و رشد حرفه‌ای هستند.
– فارغ‌التحصیلان کاردانی علوم آزمایشگاهی نیز می‌توانند در محیط کار فعالیت کنند، اما ممکن است شرایط کمی متفاوت و کمتری در اختیار آنها قرار بگیرد.
درآمد:
– به‌طور کلی، فارغ‌التحصیلان کارشناسی علوم آزمایشگاهی به‌دلیل داشتن تحصیلات بالاتر و مهارت‌های پیشرفته‌تر می‌توانند درآمد بیشتری نسبت به فارغ‌التحصیلان کاردانی علوم آزمایشگاهی کسب کنند.
شرایط تأسیس آزمایشگاه
شرایط تأسیس آزمایشگاه واگذاری مدارک تحصیلی به افراد حاکم بر شرایط خاص است. فقط افرادی که دارای حداقل دو مدرک تحصیلی در رشته‌های علوم آزمایشگاهی هستند، می‌توانند درخواست تأسیس آزمایشگاه را ارائه دهند. علاوه بر این، این افراد قادر هستند در زمینه‌های مختلفی از جمله تحقیقات پزشکی، پزشکی قانونی، آموزش، بهداشت جامعه و صنعت در حوزه علوم آزمایشگاهی فعالیت نمایند.
توانایی‌های موردنیاز برای موفقیت در رشتۀ علوم آزمایشگاهی
- علاقه‌مندی به مباحث زیست‌شناسی و شیمی: علاقه و علاقه‌مندی به اصول و مفاهیم زیست‌شناسی و شیمی مهم است. این رشته بیشتر بر پایۀ تئوری‌های زیست‌شناسی و شیمی استوار است.
- دقت بالا: در علوم آزمایشگاهی، دقت بالا و توجه دقیق به جزئیات ضروری است. آزمایش‌های دقیق و داده‌های صحیح برای تحلیل و تفسیر نتایج آزمایشی غیرقابل انکار است.
- قدرت تجزیه و تحلیل و تصمیم‌گیری: تجزیه و تحلیل داده‌ها، تفسیر نتایج آزمایشی و ارائۀ توصیه‌ها و تصمیم‌گیری‌های منطقی در برابر مسائل آزمایشگاهی از توانایی‌های مهم در رشتۀ علوم آزمایشگاهی است.
- اهل مطالعه و پژوهش: علوم آزمایشگاهی در حال تغییر و پیشرفت مستمر است. برای موفقیت در این رشته، لازم است که اهل مطالعه باشید و مطالب جدید را به دقت پیگیری کنید. همچنین، توانایی پژوهش و بروزرسانی مداوم در زمینۀ تکنولوژی‌ها و روش‌های آزمایشگاهی نیز حائز اهمیت است.
- تسلط به زبان انگلیسی و به‌روز بودن: برخی از منابع و مقالات علمی مهم در رشتۀ علوم آزمایشگاهی به زبان انگلیسی منتشر می‌شوند. بنابراین، تسلط به زبان انگلیسی و قدرت خواندن و فهمیدن متون علمی به‌روز از اهمیت بالایی برخوردار است.
مزایای رشتۀ علوم آزمایشگاهی
- شغلی راحت‌تر نسبت به سایر رشته‌های پیراپزشکی
- کاربردی و دارای بازار کار
- دامنۀ تحقیقاتی بیشتر نسبت به رشته‌هایی مانند پرستاری
معایب رشتۀ علوم آزمایشگاهی
- درآمد کمتر نسبت به بعضی پیراپزشکی‌ها مثل پرستاری
- وضعیت شغلی ضعیف‌تر
- امکان ابتلا به انواع میکروب و آلودگی
مهاجرت تحصیلی رشتۀ علوم آزمایشگاهی
بهداشت و سلامت عمومی در جوامع جهانی از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین، فارغ‌التحصیلان رشتۀ علوم آزمایشگاهی و دانشجویانی که می‌خواهند در این حوزه تحصیل کنند، می‌توانند در کشورهای مختلف فرصت‌های شغلی و تحصیلی مناسبی داشته باشند. از جمله کشورهایی که جایگاه مناسبی برای اشتغال فارغ‌التحصیلان رشتۀ علوم آزمایشگاهی و یا تحصیل در مقاطع مختلف این رشته را فراهم کرده‌اند، می‌توان به آلمان، اتریش، ترکیه، سوئد، کانادا، آمریکا، استرالیا و مالزی اشاره کرد.
دانشگاه‌های اروپایی معمولاً ظرفیت پذیرش کمتری نسبت به دانشگاه‌های کانادا و آمریکا دارند. در این کشورها، به‌ویژه در دانشگاه‌های برتر، ممکن است فرصت‌های پذیرش بیشتری وجود داشته باشد.
نویسنده: تیم مشاوره مقدم _ فاطمه دهقانپور