رشتۀ علوم قضایی یک رشتۀ تحصیلی مرتبط با حوزۀ حقوق و سیستم قضایی است. این رشته به دانشجویان مفاهیم و مبانی قانونی و قضایی را آموزش می‌دهد و آنها را برای فعالیت‌های مرتبط با حوزۀ قضا و عدالت آماده می‌سازد.
در رشتۀ علوم قضایی، دانشجویان درس‌هایی را می‌خوانند که شامل مبانی قوانین اسلام، نظام حقوقی، روش‌های تحقیق و تحلیل قضایی، فرآیندهای قضایی، اصول حقوق جزا، قانون مدنی و سایر حوزه‌های مرتبط با حقوق و قضا است.
تفاوت رشتۀ حقوق با رشتۀ علوم قضایی
تفاوت اصلی بین رشتۀ حقوق و رشتۀ علوم قضایی در تمرکز و نحوۀ آموزش موضوعات مرتبط با حقوق و قضا است.
- رشتۀ حقوق: در این رشته، دانشجویان به صورت عمده بر روی تحلیل و بررسی قوانین و مبانی حقوقی تمرکز دارند. آنها درس‌هایی را می‌خوانند که به تفکیک بخش‌های مختلف حقوق مدنی، حقوق جزا، حقوق تجارت، حقوق خانواده و سایر حوزه‌های حقوقی می‌پردازد. هدف اصلی این رشته، آموزش و توسعه تخصص در حقوق و به‌دست‌آوردن آگاهی عمیق از قوانین و ضوابط حقوقی است.
- رشتۀ علوم قضایی: در این رشته، فعالیت‌های مرتبط با سیستم قضایی و عدالت در اولویت قرار دارد. دانشجویان در این رشته آموزش‌هایی دربارۀ فرآیندهای قضایی، تحقیقات قانونی، تدوین پرونده‌ها، اصول حقوق جزا و مسائل دیگری که به سیستم قضایی مرتبط هستند، دریافت می‌کنند. هدف اصلی این رشته، آماده‌سازی دانشجویان برای فعالیت در حوزۀ قضا و عدالت، ارائۀ مهارت‌های عملی و درک عمیق از نظام قضایی است.
بنابراین، رشتۀ حقوق تمرکز خود را بر روی مباحث حقوقی و تحلیل قوانین دارد، درحالیکه رشتۀ علوم قضایی تمرکز خود را بر روی سیستم قضایی، فرآیندهای قضایی و مفاهیم مرتبط با عدالت قرار می‌دهد. با این حال، در برخی موارد، ترکیبی از این دو رشته نیز وجود دارد که دانشجوان را به‌طور همزمان بر روی مباحث حقوق و قضا آموزش می‌دهد.
وظایف کارشناس علوم قضایی
تحریر دعاوی:
کارشناسان علوم قضایی مسئول تهیۀ تحریرات دعاوی هستند. این شامل بازپرسی و دادیاری، تنظیم ادله مانند معاینۀ محل، استماع گواهان محلی و استماع اظهارات متداعیین معذور از حضور در دادگاه به دلایل مختلف از جمله بیماری و سایر موارد است.
سرپرستی محجورین فنی و حقوقی:
کارشناسان علوم قضایی می‌توانند مسئولیت سرپرستی و نظارت بر محجورین فنی و حقوقی را بر عهده بگیرند. آنها مسئولیت پایش و ارزیابی وضعیت حقوقی و فنی افرادی که محرومیت از آزادی شخصی را دارند.
تنظیم قراردادهای اقتصادی و بازرگانی:
کارشناسان علوم قضایی می‌توانند در تنظیم قراردادهای اقتصادی و بازرگانی داخلی و خارجی مشاوره و همکاری کنند. آنها با تأکید بر مفاهیم حقوقی، نظام قراردادها، و مقررات مربوطه، به کسب و کارها در تدوین و اجرای قراردادهای خود کمک می‌کنند.
ارائۀ مشاوره حقوقی:
کارشناسان علوم قضایی می‌توانند به سازمان‌های دولتی و وزارت‌خانه‌ها مشاوره حقوقی ارائه کنند. آنها در فرآیندهای قانونی، تدوین قوانین و مقررات، مشکلات حقوقی و سایر موارد مرتبط راهنمایی می‌دهند.
وکالت دعاوی:
کارشناسان علوم قضایی می‌توانند به‌عنوان وکیل در دعاوی خصوصی و دولتی در داخل و خارج از کشور فعالیت کنند. آنها مسئول نمایندگی مشتریان در دادگاه‌ها و پذیرفتن پرونده‌های حقوقی مربوطه هستند.
اجرای احکام:
کارشناسان علوم قضایی ممکن است در اجرای احکام مدنی و کیفری نقش داشته باشند. آنها مسئولیت اجرای احکام دادگاه‌ها را بر عهده می‌گیرند و فرایند اجرایی را به دقت پیگیری می‌کنند.
نوشتن و تنظیم قراردادهای اقتصادی و بازرگانی:
کارشناسان علوم قضایی مسئول تهیه و تنظیم قراردادهای اقتصادی و بازرگانی داخلی و خارجی هستند. آنها با استفاده از مفاهیم حقوقی و قوانین مربوطه، قراردادهایی را که شرایط و منافع طرفین را تأمین کنند، تهیه می‌کنند.
فضای کاری و آیندۀ شغلی
محیط شغلی و فضای کاری برای فارغ‌التحصیلان رشتۀ علوم قضایی به‌طور کلی به تخصص‌ها و حوزه‌های مختلفی از علوم قضایی منحصر نمی‌شود. با این وجود، در زمینۀ علوم قضایی، فارغ‌التحصیلان معمولاً در صنعت قضایی، سیستم عدالتی، دفاتر وکلا، ادارات حقوقی، سازمان‌های انتظامی، دادگاه‌ها و سایر موسسات قضایی مشغول به کار می‌شوند.
محیط شغلی و فضای کاری برای فارغ‌التحصیلان رشتۀ علوم قضایی معمولاً از ویژگی‌های زیر برخوردار است:
- فعالیت در یک محیط حقوقی: فارغ‌التحصیلان علوم قضایی در محیطی کار می‌کنند که حقوق، قوانین و مقررات اساسی بخشی از فعالیت‌های روزمرۀ آنها هستند. بنابراین، آنها باید با قوانین و مقررات مختلف آشنا باشند و توانایی تحلیل حقوقی و ارائه پاسخ‌های حقوقی صحیح را داشته باشند.
- فشار زمانی: کار در حوزۀ قضاوت و حقوق معمولاً شامل مواردی است که به تجزیه و تحلیل دقیق و زمان‌بر نیاز دارد. اگرچه بعضی از وظایف ممکن است به صورت مداوم تکرار شود، اما در مواجهه با موارد جدید و چالش‌برانگیز، فشار زمانی بالا می‌تواند وجود داشته باشد.
- همکاری با افراد مختلف: فارغ‌التحصیلان علوم قضایی معمولاً در تیم‌های حقوقی یا قضایی کار می‌کنند. این بدان معناست که آنها باید با همکاران، وکلا، قضات، مشتریان و افراد دیگری که در صنعت قضایی فعالیت می‌کنند، همکاری کنند. بنابراین، مهارت‌های ارتباطی قوی و توانایی کار در تیم ضروری است.
- حرفه‌ای بودن: در یک فارغ‌التحصیل علوم قضایی، حرفه‌ای بودن و رعایت اصول و قوانین حقوقی اهمیت زیادی دارد. اخلاق حرفه‌ای، حفظ محرمانگی، احترام به حقوق مشتریان و رعایت اصول عدالت.
- محافظه‌کاری و دقت: در حوزۀ علوم قضایی، دقت و محافظه‌کاری بسیار مهم است. فارغ‌التحصیلان باید توانایی بررسی جزئیات و اطلاعات حقوقی را داشته باشند و همچنین قادر به ارائۀ نقدها و پیشنهادهای حقوقی باشند. همچنین، تهیه و تدوین سند‌ها و گزارش‌های حقوقی نیز از وظایف آنها است.
- مطالعه و یادگیری مداوم: حوزۀ علوم قضایی پویا و پیچیده است و تغییرات قوانین و مقررات حقوقی رخ می‌دهد. بنابراین، فارغ‌التحصیلان باید تمایل به مطالعه و یادگیری مداوم داشته باشند تا با تغییرات جدید به روز باقی بمانند و بتوانند راهکارهای بهتری را به مشتریان و سازمان‌های خود ارائه کنند.
- استرس شغلی: در برخی مواقع، فارغ‌التحصیلان علوم قضایی با موارد حساس و پیچیده روبه‌رو می‌شوند که ممکن است به استرس شغلی منجر شود. تفسیر و بررسی موارد جنایی، دادگاه‌ها، مذاکرات قضایی و موارد دیگر ممکن است نیازمند مقابله با استرس باشد.
نویسنده: تیم مشاوره مقدم _ فاطمه دهقانپور