زیست‌فناوری، یا همان بیوتکنولوژی، ترکیبی منحصربه‌فرد از تکنولوژی، ژنتیک و زیست‌شناسی است که با هدف تحقق پیشرفت‌های فراوان در حوزه‌های مختلف، ارائه مجموعه‌ای از روش‌های تولید، اصلاح و تغییر فرآورده‌ها، به نژادی و تولید میکروارگانیسم‌های خاص برای مصارف ویژه استفاده می‌شود. اصل کار این رشته بر مبنای مهندسی ژنتیک است که با استفاده از تکنیک‌های پیشرفته در جداسازی و تغییرات در ژنوم‌ها، می‌تواند بهبودهای عمده‌ای در صنایع مختلف ایجاد کند.
ماهیت رشتۀ زیست‌فناوری
با استفاده از زیست‌فناوری، می‌توان به طراحی و ایجاد محصولات نوآورانه و با کارایی بالا پرداخت. این شامل تولید داروهای نوین، عوامل بیولوژیکی، آنزیم‌ها و بیوپلاستیک‌ها می‌شود که به صورت سنتزشده یا از منابع طبیعی استخراج می‌شوند. همچنین، روش‌های اصلاح و تولید نژادی در گیاهان و جانوران را نیز می‌توان با استفاده از این فناوری پیاده‌سازی کرد.
با توجه به این توضیحات، زیست فناوری بهعنوان یک رشته معرفی می‌شود که با استفاده از ترکیب هوشمندانه‌ای از تکنولوژی، ژنتیک و زیست‌شناسی، مجموعه‌ای از روش‌ها و فنون را برای تولید، اصلاح و تغییر فرآورده‌ها، به نژادی و تولید میکروارگانیسم‌های خاص بهمنظور مصارف ویژه در اختیار دارد.
دورۀ تحصیل
دورۀ تحصیل رشتۀ زیست‌فناوری در مقطع کارشناسی 8 ترم یعنی 4 سال است و امکان ادامه تحصیل را تا مقطع دکترا در ایران دارد.
گرایش‌های رشتۀ زیست‌فناوری
رشتۀ زیست‌فناوری، گرایش‌های مختلفی دارد که هر کدام به‌طور خاص در حوزه‌های مختلفی اعمال می‌شوند. برخی از گرایش‌های رایج در بیوتکنولوژی عبارتند از:
بیوتکنولوژی میکروبی و محیطی:
این گرایش شامل استفاده از میکروارگانیسم‌ها (باکتری‌ها، قارچ‌ها و ویروس‌ها) در فرآیندهای صنعتی، کشاورزی و محیطی است. بهعنوان مثال، استفاده از باکتری‌ها برای تولید آنزیم‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها و سایر مواد ضروری در صنایع مختلف.
بیوتکنولوژی انگل‌شناسی:
این گرایش به بررسی و کنترل انگل‌ها مانند پارازیت‌ها، انگل‌های بیماری‌زا و انگل‌های پزشکی می‌پردازد. از جمله کاربردهای آن می‌توان به توسعۀ واکسن‌ها و داروها برای کنترل بیماری‌های انگلی و بهبود سلامت عمومی اشاره کرد.
بیوتکنولوژی مولکولی:
این گرایش درگیر تحقیقات و عملیاتی است که از روش‌های مولکولی مانند تجزیه و تحلیل ژنتیکی، تغییرات ژنتیکی و بازسازی DNA برای ایجاد تغییرات موردنظر در ساختار و عملکرد سیستم‌های بیولوژیکی استفاده می‌کند. این شامل توسعه داروها، درمان‌های ژنی، تشخیص بیماری‌ها و تولید محصولات بیوفارماسوتیک می‌شود.
بیوتکنولوژی بالینی سلامت:
این گرایش برای بهبود تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری‌های انسانی استفاده می‌شود. از جمله کاربردهای آن می‌توان به توسعۀ داروهای نوین، آزمون‌های تشخیصی بیومارکر، درمان‌های سلولی و ژنی اشاره کرد.
بیوتکنولوژی کشاورزی:
این گرایش به استفاده از تکنیک‌های بیولوژیکی در بهبود عملکرد گیاهان و جانوران کشاورزی خصوصاً در زمینۀ تولید محصولات کشاورزی ارگانیک، مقاومت به بیماری‌ها، افزایش عملکرد و کیفیت محصولات، تولید گیاهان مقاوم به شرایط آب و هوایی سخت، و بهره‌وری بالاتر در استفاده از منابع طبیعی می‌پردازد.
تواناییهای موردنیاز برای موفقیت
اهل تحقیق و مطالعه:
بیوتکنولوژی یک رشتۀ پژوهشی و تحقیقی است. برای موفقیت در این رشته، باید علاقه‌مند به تحقیقات علمی، جستجوی منابع و مطالعه دقیق باشید.
علاقه‌مند به فعالیت‌های آزمایشگاهی:
بیوتکنولوژی شامل فعالیت‌های آزمایشگاهی برای انجام آزمایش‌ها، کشت سلول‌ها و میکروارگانیسم‌ها، استخراج DNA و سایر فعالیت‌های مرتبط است. بنابراین، باید علاقه‌مند به این نوع فعالیت‌ها و تجربۀ کافی در زمینۀ انجام آنها داشته باشید.
تسلط در مباحث زیست، شیمی و مهندسی:
بیوتکنولوژی ترکیبی از زیست‌شناسی، شیمی و مهندسی است. برای موفقیت در این رشته، باید دارای تسلط بر مباحث اساسی زیست‌شناسی و شیمی باشید و همچنین درک کافی در زمینۀ مباحث مهندسی مانند فرآیندهای صنعتی و کاربرد ابزارها و تکنیک‌های مهندسی در بیوتکنولوژی داشته باشید.
دقت و قدرت تجزیه و تحلیل بالا:
بهعنوان یک بیوتکنولوژیست، باید توانایی تحلیل داده‌ها و نتایج آزمایش‌ها را داشته باشید. دقت در جمع‌آوری داده‌ها، تجزیه و تحلیل صحیح آنها و استخراج نتایج قابل اعتماد برای تفسیر و گزارش می‌تواند در موفقیت شما در این رشته تأثیرگذار باشد.
تسلط به زبان انگلیسی:
علوم بیولوژیکی و بیوتکنولوژی در حال حاضر به‌طور گستردهای در سطح جهانی پیشرفت میکنند. دسترسی به منابع علمی، مقالات و کتب در زبان انگلیسی بسیار ضروری است. بنابراین، تسلط به زبان انگلیسی برای خواندن، نوشتن و ارتباطات مؤثر در این رشته بسیار اهمیت دارد.
فضای کاری و آیندۀ شغلی
رشتۀ بیوتکنولوژی فضای کاری بسیار گسترده و تنوع‌بخشی دارد. آیندۀ شغلی در این رشته نیز با توجه به پیشرفت‌های علمی و فناوری قابلیت همکاری در حوزه‌های مختلف را دارد. برخی از زمینه‌های شغلی و فرصت‌های شغلی در بیوتکنولوژی عبارتند از:
- تحقیقات و توسعه دارویی: در این حوزه، می‌توانید در تیم‌های تحقیق و توسعه شرکت‌های داروسازی یا مراکز تحقیقاتی واقع‌شده در صنعت دارویی فعالیت کنید. می‌توانید در طراحی و سنتز داروهای جدید، تولید مواد اولیه دارویی، تجزیه و تحلیل داروها و بررسی اثربخشی آنها نقش داشته باشید.
- کنترل کیفیت و استانداردسازی: در این زمینه، می‌توانید در شرکت‌های داروسازی و صنایع مرتبط فعالیت کنید و نقشی در بررسی و ارزیابی کیفیت محصولات دارویی و بیولوژیکی داشته باشید. همچنین، استانداردسازی و اعتبارسنجی روش‌های تولید و کنترل بهبود عملکرد و کیفیت محصولات را تضمین می‌کند.
- تحقیقات و توسعه در حوزه کشاورزی: بیوتکنولوژی در حوزۀ کشاورزی نیز کاربردهای فراوانی دارد. می‌توانید در توسعه و بهبود روش‌های تولید گیاهان مقاوم به آفات و بیماری‌ها، بهبود عملکرد محصولات کشاورزی و بهره‌وری منابع آب و خاک نقش داشته باشید.
- مدیریت محیط زیست و پایداری: بیوتکنولوژی نیز می‌تواند در حل مسائل محیط زیست و توسعه پایدار نقش بسیار مؤثری داشته باشد. می‌توانید در شرکت‌ها و سازمان‌های مرتبط با حفظ محیط زیست، بازیافت و بهبود فرآوری زباله‌ها، کاهش آلودگی محیطی و تولید انرژی‌های پایدار فعالیت کنید.
نویسنده: تیم مشاوره مقدم _ فاطمه دهقانپور