لختۀ خون چیست؟ چه عواملی باعث تشکیل لختۀ خون میشوند؟
پلاکت‌ها:
پلاکت‌ها (گرده‌ها) قطعات سلولی بی‌رنگ و بدون هسته‌ای هستند که دارای دانه‌های فعال فراوانند و از قطعه‌قطعه شدن سلول درشتی به نام مگاکاریوسیت وارد جریان خون میشوند. زمانی که بافت آسیب ببیند، این قطعات با تولید لخته از هدر رفتن خون جلوگیری می‌کند.
تشکیل لخته خون:
اگر آسیب بافتی صورت گیرد، بدن برای جلوگیری از هدررفتن خون و حفظ هم‌ایستایی بدن مکانیسم‌هایی را با کمک پروتئین‌ها و پلاکت‌ها به راه می‌اندازد که در نهایت موجب به تشکیل لخته خون می‌گردد. در این فرآیند، وجود ویتامین کا و یون کلسیم و برخی فاکتورهای انعقادی از جمله فاکتور انعقادی 8 در روند انعقاد خون و تشکیل لخته الزامیست.
نکته: پروتئین‌های انعقادی پلاسما در حالت عادی (زمانی که آسیب بافتی رخ نداده است) عبارتند از: فیبرینوژن / پروترومبین / فاکتور انعقادی 8
بنابراین در حالت طبیعی فیبرین / ترومبین / آنزیم پروترومبیناز در خوناب (پلاسما) یافت نمی‌شود.
عواملی که سبب اختلال در تشکیل لخته خون میشوند عبارتند از:
1) کاهش کلسیم:
همانطور که گفته شد، وجود یون کلسیم در مسیر تشکیل لخته خون الزامی است.
عواملی که سبب کاهش کلسیم خوناب میشوند:
الف: کاهش ویتامین دی:
هورمون‌های پاراتیروییدی با تأثیر بر ویتامین دی آن را به شکلی تبدیل می‌کنند که می‌تواند جذب کلسیم از روده را افزایش دهد. بنابراین کمبود این ویتامین باعث کاهش جذب کلسیم از روده و کمبود آن در خوناب می‌گردد.
ب) افزایش ترشح کلسی‌تونین از تیروئید:
کلسی‌تونین ترشح شده از تیروئید از برداشت کلسیم از استخوان جلوگیری می‌کند. بنابراین سبب کاهش میزان کلسیم خوناب می‌گردد.
ج) کم‌کاری غده پاراتیرویید:
غده پاراتیروئید علاوه بر تأثیر بر ویتامین دی در پاسخ به کم‌شدن کلسیم خوناب ترشح میشود و کلسیم را از ماده زمینه استخوان جدا و آزاد می‌کند. همچنین بازجذب کلسیم از خوناب را هم افزایش می‌دهد. کم‌کار شدن این غدد سبب اخلال در انعقاد خون میشود.
2) کاهش ویتامین کا:
ویتامین کا از دسته ویتامین‌های محلول در چربی است که همانند چربی‌ها و همراه آنها تجزیه و جذب میشود. پس هر عاملی که در هضم و جذب چربی‌ها اختلال ایجاد کند، در جذب ویتامین‌های محلول در چربی هم اخلال ایجاد می‌کند.
عواملی که سبب کاهش ویتامین کا میشود عبارتند از:
الف: اختلال در ترشح صفرا (سنگ کیسه صفرا): کبد صفرا را می‌سازد و صفرا در کیسه صفرا ذخیره و به‌تدریج به دوازدهه وارد میشود. صفرا در فرایند هضم و جذب چربی کمک می‌کند (آنزیم ندارد و مستقیماً سبب هضم نمی‌شود. صرفاً نقش کمکی دارد.) در صورت بروز سنگ کیسه صفرا و عدم خروج صفرا از کیسه صفرا، این عامل کمکی در هضم و جذب چربی از بین می‌رود.
ب) مسدود شدن رگ‌های لنفی:
مولکول‌های حاصل از گوارش چربی‌ها (ویتامین‌های محلول در چربی) به مویرگ لنفی وارد و سپس وارد جریان خون میشوند. انسداد این رگها مانع جذب چربی و همچنین ویتامین‌های محلول در چربی میشود.
ج) بیماری سلیاک:
بیماری سوءجذب سلیاک، یک بیماری گوارشی و ارثی خود ایمنی است که به علت حساسیت به پروتیین گلوتن به وجود می‌آید. زمانی که فرد مبتلا، غذای گلوتن‌دار مصرف می‌کند، سیستم ایمنی او بر علیه یاخته‌های خودی فعال شده و سلول‌های پرز و ریزپرز را از بین برده و سبب کاهش جذب مواد غذایی از جمله چربی‌ها و ویتامین‌های محلول در چربی میشوند.
3) بیماری هموفیلی:
هموفیلی یک بیماری خونریزی دهنده ارثی وابسته به جنس نهفته است. مبتلایان به این بیماری به علت کمبود یا نداشتن برخی فاکتورهای انعقادی از جمله فاکتور انعقادی 8 دچار اختلال در تشکیل لخته خون و حفظ هم‌ایستایی بدن میشوند.
4) افزایش ترشح کورتیزول:
کورتیزول در تنش‌های طولانی مدت قند خون را افزایش می‌دهد و سبب تجزیه پروتئین‌های خوناب (از جمله پروتئین‌های انعقادی) می‌گردد.
1- در فرآیند انعقاد خون ……………….. قطعاً ………………..
1) آنزیمی که روی پروترومبین اثر می‌گذارد – از بافت‌های سالم و آسیب دیده ترشح میشود.
2) پروتئینی که تحت‌تأثیر ترومبین به فیبرین تبدیل میشود – در اثر آسیب بافتی به خون ترشح شده است.
3) نوعی ویتامین که نقش مهمی ایفا می‌کند – از طریق مجرای لنفی چپ به جریان خون وارد میشود.
4) یونی که در نقش مهمی ایفا می‌کند – باعث گشادشدن رگها میشود.
پاسخ: گزینۀ 3
ویتامین کا نوعی ویتامین محلول در چربی است که باید همانند چربی‌ها و همراه آنها از طریق رگ‌های لنفاوی جذب میشود. محتویات مویرگ‌های لنفی به مجرای لنفی چپ ریخته میشود و در نهایت رگ لنفی چپ به سیاهرگ زیر ترقوهای چپ وارد می‌کند.
بررسی سایر گزینه‌ها:
1) آنزیم پروترومبیناز از بافت‌های آسیب دیده آزاد میشود.
2) فیبرینوژن به صورت محلول در خوناب وجود دارد.
4) یون کلسیم باعث تنگشدن رگها میشود. در فرآیند انقباض ماهیچه یون کلسیم نقش دارد و از آنجایی که در ساختار دیواره رگها ماهیچه صاف وجود دارد افزایش آن سبب انقباض رگها می‌گردد.
منابع
۱- جزوۀ تدریسی استاد عمارلو و دکتر میوه‌چی
۲- کتاب الگو
۳- کتاب خیلی سبز
4- کتاب گاج
نویسنده: تیم مشاوره مقدم-مهسا طالش