یاخته و بافت جانوری زیست دهم به‌همراه جمع بندی و نکات تستی(بخش دوم)

بافت های بدن انسان

قبل از شروع بررسی نکات کنکوری و جمع‌بندی بافت‌های بدن انسان از کتاب زیست‌شناسی دهم، ابتدا یک دسته‌بندی از انواع بافت‌های بدن انسان که در این بخش از کتاب آمده است ارائه می‌دهیم. برای درک بهتر مطالب لازم است این دسته‌بندی را به‌طور کامل حفظ باشید.

جمله مهم کتاب: یاخته‌های بافت پوششی به یکدیگر بسیار نزدیک‌اند و بین آن‌ها فضای بین یاخته‌ای اندکی وجود دارد. از این جمله نتیجه می‌گیریم که بافت پوششی مایع بین یاخته‌ای کمتری دارد.

نکته کنکوری: در این جمله گفته شده است که یاخته‌های بافت پوششی بسیار به هم نزدیک‌اند؛ اما در ادامه زیست دهم، مویرگ‌های ناپیوسته به ما معرفی می‌شود که یاخته‌های بافت پوششی آن‌ها دارای فاصله زیادی از یکدیگر هستند.

جمله مهم کتاب: در زیر یاخته‌های بافت پوششی، بخشی به‌نام غشای پایه وجود دارد.

نکته کنکوری: غشای پایه بخشی از بافت پوششی است.

جمله مهم کتاب: غشای پایه، شبکه‌ای از رشته‌های پروتئینی و گلیکوپروتئینی (ترکیب پروتئین و کربوهیدرات) است.

نکته کنکوری: غشای پایه، سلول و در نتیجه بخش زنده ندارد.

جمله مهم کتاب: یاخته‌های بافت پوششی به شکل‌های متفاوتی مانند سنگ‌فرشی، مکعبی و استوانه‌ای در یک یا چند لایه سازمان می‌یابند.

نکته کنکوری: پودوسیت در جدار نفرون نوعی بافت پوششی است که در هیچ‌کدام از دسته‌بندی‌های بالا قرار نمی‌گیرد.

جمله مهم کتاب: بافت پیوندی از انواع یاخته‌ها، رشته‌های پروتئینی مانند رشته‌های کلاژن و رشته‌های کشسان (ارتجاعی) و ماده‌ی زمینه‌ای تشکیل شده است.

نکته کنکوری: در دسته‌بندی کتاب، رشته‌های کلاژن و کشسان جزو ماده‌ی زمینه‌ای بافت پیوندی در نظر گرفته نشده‌اند.

جمله مهم کتاب: ماده‌ی زمینه‌ای شفاف، بی‌رنگ، چسبنده و مخلوطی از مولکول‌های درشت مانند گلیکوپروتئین‌ها است.

نکته کنکوری: باید در نظر داشته باشیم که هرچند رشته‌های پروتئینی جزو ماده‌ی زمینه‌ای نیستند، اما خود ماده‌ی زمینه‌ای نیز پروتئین دارد.

جمله مهم کتاب: بافت پیوندی معمولاً بافت پوششی را پشتیبانی می‌کند.

نکته کنکوری: مانند بافت پوششی لوله گوارش که توسط بافت پیوندی سست پشتیبانی می‌شود.

در نظر داشته باشید که کلمه‌ی معمولآً در اینجا بدین معنی است که ممکن است در مواردی بافت پیوندی، بافت پوششی را پشتیبانی نکند. برای مثال بافت‌های پوششی زیادی در بدن وجود دارند که اصلا ارتباطی با بافت پیوندی ندارند و توسط بافت پیوندی هم پشتیبانی نمی‌شوند.

مقایسه بافت پیوندی سست و متراکم

جمله مهم کتاب: در بافت پیوندی متراکم، میزان رشته‌های کلاژن از بافت پیوندی سست بیشتر است، تعداد یاخته‌های کمتر و ماده‌ی زمینه‌ای آن اندک است.

نکته کنکوری: از این جمله‌ی کتاب که برای مقایسه بافت پیوندی سست و متراکم بیان شده است نیز برداشت می‌شود که رشته‌های کلاژن و کشسان جزو ماده‌ی زمینه‌ای نیستند، چراکه با وجود بیشتر شدن رشته‌های کلاژن، ماده‌ی زمینه‌ای نسبت به بافت پیوندی سست کمتر است.

جمله مهم کتاب: بافت چربی، نوعی بافت پیوندی است که در آن یاخته‌های سرشار از چربی، فراوان است. این بافت بزرگ‌ترین ذخیره انرژی در بدن است. بافت چربی نقش ضربه‌گیری دارد و به‌عنوان عایق حرارتی نیز عمل می‌کند.

نکته کنکوری: در جمله‌ی اول توضیح بافت چربی آمده است که بافت چربی بافت پیوندی است که در آن یاخته‌های سرشار از چربی فراوان است. در نظر داشته باشید که از این جمله نباید این برداشت را داشته باشید که بافت چربی فقط شامل یاخته‌های حاوی چربی است، بلکه ممکن است یاخته‌های دیگری نیز در این بافت دیده شود.

بررسی شکل: در شکل می‌بینیم که در بافت پیوندی چربی، برخلاف اکثر سایر بافت‌های پیوندی، فاصله بین سلول‌ها بسیار کم است. همچنین چربی داخل سلول‌های بافت ذخیره شده است و هسته در گوشه‌ی سلول قرار گرفته است.

بررسی شکل: بافت پیوندی متراکم، بیشتر از رشته‌های کلاژن تشکیل شده است و تعداد یاخته‌های آن بسیار کم است. همچنین ماده‌ی زمینه‌ای بسیار اندکی دارد.

در بافت پیوندی سست، فاصله‌ی بین سلول‌ها بیشتر است و در این فاصله رشته‌های کشسان و رشته‌های کلاژن دیده می‌شود. نکته مهم حضور رگ خونی در میان فاصله یاخته‌های بافت پیوندی سست است.

بررسی شکل:

1- یاخته‌های ماهیچه صاف سلول‌های دوکی شکل و تک هسته‌ای دارد.

2- یاخته‌های ماهیچه‌های اسکلتی دارای شکل استوانه‌ای و چندهسته‌ای هستند. این یاخته‌ها دارای خطوط تیره و روشن هستند که در فصل دستگاه حرکتی زیست یازدهم به‌صورت مفصل بررسی خواهد شد.

3- ماهیچه‌های قلبی دارای سلول‌های منشعب هستند. هرچند ماهیچه قلبی نیز دارای خطوط تیره و روشن است، اما کلمه مخطط به آن اطلاق نمی‌شود. در نظر داشته باشید که کلمه مخطط به‌صورت اسم خاص برای ماهیچه‌های اسکلتی استفاده می‌شود. به‌عبارتی مخطط نام دیگر ماهیچه‌های اسکلتی است.

جمله مهم کتاب: یاخته‎های عصبی، (نورون‌ها) یاخته‌های اصلی بافت عصبی هستند.

نکته کنکوری: بافت عصبی دارای یاخته‌های دیگری ازجمله نوروگلیا هم هست و یاخته‌های عصبی تنها یاخته‌های بافت عصبی نیستند. نوروگلیا یاخته‌های پشتیبان یاخته‌های عصبی هستند که تعداد آن‌ها از یاخته‌های عصبی بیشتر است.

نکته بسیار مهم: یاخته‌های عصبی، یاخته‌های اصلی بافت عصبی هستند، اما بیشترین تعداد را ندارند. بیشترین تعداد یاخته‌های بافت عصبی مربوط به یاخته‌های نوروگلیا است.

جمله مهم کتاب: یاخته‌های عصبی یاخته‌های ماهیچه را تحریک می‌کنند تا منقبض شوند.

نکته کنکوری: همه‌ی یاخته‌های ماهیچه‌ای با تحریک یاخته‌های عصبی منقبض نمی‌شوند. ماهیچه‌ی قلبی در این زمینه مستثنی است و بدون تحریک یاخته‌های عصبی منقبض می‌شود.

بررسی شکل:

در شکل می‌بینیم که تعدادی سلول ماهیچه مخطط (اسکلتی) به یک سلول عصبی متصل شده‌اند. در صورتی که این یاخته عصبی حاوی پیام انقباض باشد، همه‌ی یاخته‌های ماهیچه‌ای که به آن متصل هستند، منقبض می‌شوند و در صورتی که حاوی پیام انقباض نباشد، همه‌ی سلول‌های ماهیچه‌ای که به آن متصل هستند، در حالت استراحت خواهند بود.

نکته مهمی که در این قسمت باید به آن دقت داشته باشید این است که ماهیچه‌های اسکلتی، پیام استراحت و به‌عبارتی خارج شدن از حالت انقباض ندارند؛ بلکه با دریافت پیام انقباض منقبض می‌شوند و در صورتی که این پیام وجود نداشته باشد، در حالت استراحت خواهند بود.

بسیاری از ماهیچه‌های اسکلتی خود به‌تنهایی توانایی خارج شدن از انقباض را ندارند و باید به کمک انقباض عضلات دیگر به حالت استراحت در بیایند. مثال قابل درک برای این موضوع، عضلات جلو بازو و پشت بازو هستند. در صورتی که دست خود را جمع کنید عضلات جلوبازو منقبض می‌شوند و برای باز کردن دست، دیگر نمی‌توانید از عضلات جلوبازو استفاده کنید؛ بلکه با منقبض کردن عضلات پشت بازو، عضلات جلوبازو از حالت انقباض درمی‌آیند.

نویسنده: کلاسینومگ