نکات مهم وصف و اضافه از عربی دهم رشتۀ انسانی+نکات کنکوری

• ترکیبات اسمی در زبان عربی دو نوع می باشند: اضافی و وصفی

الف) ترکیب اضافی:

به ترکیبی که در آن دو اسم آورده شود، و اسم دوم به دارایی­های اسم اول افزوده گردد، ترکیب اضافی گفته می­شود. اسم اول «مضاف» و اسم دوم «مضاف­الیه» است. مثلاً عبارت «حدیقة النبي» (باغ پیامبر)، یک ترکیب اضافی است، «حدیقة»، مضاف و «النبي» مضاف­الیه است.

ویژگی­های ترکیب اضافی:

۱. مضاف تنوین نمی­گیرد.

۲. مضاف «الــ » نمی­گیرد.

۳. در مثنی و جمع مذکر سالم «ن» از آخر مضاف می­افتد:

مثال: «سیارتان + المدرس»: سیارتا المدرس

«اصطلاحاً گفته می­شود که مضاف «الــ » می­پرونه، مضاف «نون» می­پرونه، مضاف «تنوین» پرونه!»

۴. اگر در ترجمۀ عبارت، جای مضاف و مضاف­الیه را عوض کنیم و در آخر کلمه «دارد» قرار دهیم، جملۀ ما معنی­دار می­شود و یا این­که با قرار دادن «مالِ … – متعلق به …» بین مضاف و مضاف ­الیه وجه تمیزی از ترکیب وصفی خلق کنیم.

مثال: «حقائب التلامیذ»: دانش­آموزان کیف­ها دارند / کیف­های متعلق به دانش­آموزان

۵. ضمایر، اسم­های اشاره، موصولات، اسامی شرط و اسامی استفهام (بجز اَیُّ) نمی­توانند مضاف شوند.

یعنی بعد از این­ها، هرگز دنبال مضاف­ الیه نگردید! این یک دام تستی است که گاهی در کنکورهای سراسری داوطلبان بدان توجه نمی­کنند و یک سؤال را از دست می­دهند!!!

۶. مضاف نقش نیست و نقش_­های متفاوتی می­تواند بسته به جایگاهش در جمله داشته باشد و متناسب با آن نقش، حرکت و اعراب خاص خود را خواهد داشت، ولی مضاف­الیه نقش مستقلی دارد و همیشه «مجرور» است. (مجرور اصلی که همان کسره و تنوین آن می­باشد و مجرور فرعی که «ینِ» یا «ینَ» که به اصطلاح می­گویند «مجرور بحرف الیاء»)

مثال: «الله نورُ السماواتِ و الارضِ»: در ترکیب «نور السماوات» که یک ترکیب اضافی است، کلمۀ «نور» مضاف و با توجه به نقش خبری که در جمله دارد؛ اعرابش مرفوع است، ولی «السماوات» مضاف­الیه و دارای نقش مستقل و اعرابش مجرور است.

مثال: «قطع المجاهدون أیدیَ الاعداءِ من منابعِ المدینتینِ!»: در ترکیب­های اضافی «أیدی الاعداء» و «منابع المدینتین» به ترتیب در ترکیب اول «أیدی» مضاف و دارای نقش مفعول و منصوب است و در ترکیب دوم «منابع» مضاف و دارای نقش مجرور بحرف جر و مجرور است. در هر دو ترکیب «الاعداء» و «المدینتین» دارای نقش مستقل مضاف­الیه هستند که اعراب هر دو آن­ها نیز مجرور است.)

. بعضی از اسم­ها همیشه مضاف می­شوند و پس از آن­ها مضاف­ الیه می­ آید که به این اسامی، اسامی دائم­الاضافه گویند و عبارتند از: (حفظ این اسامی از نون شب واجب­تره!)

کُلّ – جمیع – بعض – اَیّ (کدام) – حول (اطراف) – مع (همراه با – با) – فوق (بالا) – تحت (زیر) – جنب (کنار) – اَمام (روبروی) – وراء، خلف (پشت) – عند (نزد – هنگام) – ذو، ذا، ذي (صاحبِ) – قبل – بعد – لدُن (نزد) – غیر، سِوی (بجز) – کِلا (هر دو) – بین – نحو (سمت) – کَــ (مانندِ) و …

پس همیشه بعد از این کلمات باید به دنبال مضاف­ الیه بگردیم!!! این­ها نوعی علامات هشدارند که می­گویند ما مضاف­ الیه داریم!!!

*** توجه: دو نوع (ذا) داریم: «ذا» به معنی «این» که همان «هذا» است و «ذا» به معنی «صاحب».

۸. اگر ضمیری به اسم بچسبد مضاف­الیه می­شود:

مثال: عیونهم – هم مضاف­الیه است.

۹. حروف جر هیچ­گاه مضاف نمی­شوند!!!

ب) ترکیب وصفی:

هدف از چنین ترکیبی، بیان یکی از ویژگی­های اسم اول است که به اسم اول موصوف (منعوت) و به اسم دوم صفت (نعت) گفته می­شود.

مانند: الجبل المرتفع – جبل مرتفع

ویژگی­های ترکیب وصفی:

۱. صفت با اسم قبل از خود (یعنی با موصوف خود) در چهار مورد مطابقت می­کند:

جنس (مذکر و مؤنث) / اعراب / معرفه و نکره بودن / عدد (مفرد، مثنی، جمع)

مثال: «ینجح في الامتحانات الطلابُ المجدونَ»: الطلابُ فاعل و مرفوع – المجدونَ صفت

*** تذکر: دقت کنید؛ لزومی ندارد نوع معرفه­ها مثل هم باشد؛ اگر هر دو معرفه باشند کافی است.

مثال: «یا زینب الکبری»: زینب: موصوف و معرفه به علم – الکبری: صفت و معرفه به الــ

*** نتیجه: اگر بخواهیم برای یک اسم عَلَم (خاص)، صفت بیاوریم باید «الــ» داشته باشد.

۲. صفت نقش محسوب می­گردد؛ ولی موصوف نقش محسوب نمی­شود و باید در جمله نقش آن را پیدا کرد.

۳. صفت برای موصوفی که به شکل جمع غیر انسان باشد؛ به­صورت مفرد مؤنث می­آید و فقط از نظر معرفه و نکره و اعراب از موصوف خود تبعیت می­کند.

مثال: «جاء أبي بملابس جمیلة»: (جمیلة صفت برای ملابس): پدرم لباس­های زیبایی را آورد.

۴. صفت در فارسی به­صورت مفرد ترجمه می­شود؛ هر چند که در عربی مثنی یا جمع باشد.

مثال: «التلمیذ المجد»: دانش­آموز کوشا / «التلامیذ المجدون»: دانش­آموزان کوشا

۵. صفت تابع اعراب است نه حرکت موصوف! (گول ظاهر را نخورید)

مثال: «سمعتُ اصواتٍ عجیبةً»: اصوات مفعول و منصوب به اعراب فرعی و عجیبةً صفت

۶. اگر جای موصوف و صفت باهم عوض شود دیگر ترکیب وصفی به حساب نمی ­آید.

مثال: «کتاب أنفع (ترکیب وصفی)»: کتابی سودمندتر /  «أنغع کتابٍ» (ترکیب اضافی): سودمندترین کتاب

۷. بعضی ترکیب­ها در فارسی صفت ترجمه می­شوند، ولی در عربی ترکیب وصفی نیستند و برعکس؛ یعنی بعضی ترکیب­ها در عربی وصفی هستند، ولی در فارسی ترکیب اضافی می­شوند.

مثال: «جلیس السوء»، «همنشین بد»، ترکیب اضافی است؛ درحالی­که در فارسی وصفی ترجمه می­شود.

«الطاقة الکهربائیة»، «نیروی برق»، ترکیب وصفی است؛ درحالی­که در فارسی اضافی ترجمه می­شود.

۸. اعداد ترتیبی و اعداد اصلی ۱ و ۲ به عنوان صفت به کار می­روند، به شرطی که موصوفشان حذف نشود. بقیۀ اعداد اصلی هم می­توانند صفت شوند به شرط آن­که بعد از معدودشان به کار روند.

مانند: «ائمة الإثنی عشر»: دوازده امام

مثال: «رأیت حقیبتین اثنتین فاشتریت الحقیبة الاولی و اترک الثانیة»: سه ترکیب اول چون موصوفشان قبل آن­ها آمده است وصفی­اند؛ ولی چون موصوف الثانیة حذف شده صفت نیست.

• ترکیبِ ترکیبات وصفی و اضافی:

الف) ترکیب وصفی – اضافی:

در زبان عربی اگر اسمی هم دارای صفت و هم دارای مضاف­الیه باشد، در قالب دستوری آن ابتدا مضاف­الیه و سپس صفت آن ذکر می­گردد. ولی در هنگام ترجمۀ فارسی ابتدا صفت و سپس ترجمه بیان می­شود!

مثال: «اراضی جدی الطویلة»: «جد»، مضاف­الیه – «الطویلة» صفت برای اراضی: زمین­های گسترده پدربزرگم

پس به­طور کلی ترکیب وصفی اضافی به دو صورت دیده می­شود:

۱) اسم بدون الــ + ضمیر متصل (ــه ، ــهما ، ــهم ، ک ، کما ، ی و …) + اسم الــ دار (صفت)

مثال: «بیوتنا المستحکمة»: خانه­های مقاوم ما

«بنابراین اگر موصوف به یک ضمیر متصل شده باشد باید صفتش را همراه الــ بیاوریم»

۲) اسم بدون الــ + اسم دارای الــ + اسم دارای الــ (صفت)

مثال: «بیوت الناس المستحکمة»: خانه­های مقاوم مردم

دام تستی: باید بدانیم که ترکیب­های سه اسمی لزوماً همیشه وصفی – اضافی نیستند و ممکن است اسم سوم برای اسم دوم صفت باشد. تشخیص این امر با ترجمه و گاهی با اعراب انتهای کلمه است.

مثال: «رأیت صور الکرات الثمینة»: تصاویر توپ­های گران­بها را دیدم.

ب) ترکیب وصفی – وصفی:

می­تواند برای یک اسم دو یا چند صفت پشت سر هم بیاید.

مثال: «التلامیذ المجدون المشتاقون»: دانش­آموزان کوشای مشتاق

ج) ترکیب اضافی – اضافی:

می­توان زنجیره­ای از ترکیب اضافی ساخت.

مثال: «استاذ جامعتَی مدینة طهران»: استاد دو دانشگاه شهر تهران

تست:

1- «إن التلمیذ الصف الاول یذهب إلی المدرسة بدایة السنة الدراسیة مشتاقا و هو یحمل محفظته الفارغة علی کتفه!»: (سراسری ۱۴۰۱)

۱) با شروع سال تحصیلی دانش­آموز کلاس اولی با اشتیاق کیفش را که خالی است بر کتفش گذاشته به مدرسه می­رود!

۲) دانش­آموز کلاس اول در آغاز سال تحصیلی با شوق به مدرسه می­رود، درحالی­که کیف خالی­اش را بر روی دوشش حمل می­کند!

۳) در ابتدای سال تحصیلی دانش­آموزی که کلاس اول است مشتاقانه به مدرسه می­رود و او کیف خالی­اش را بر دوشش حمل می­کند!

۴) دانش­آموز کلاس اولی در ابتدای سال تحصیلی درحالی­که مشتاقانه کیفش را که خالی است بر روی کتفش حمل می­کند به مدرسه می­رود!

پاسخ گزینۀ «۲» است. ترجمۀ صحیح عبارات «التلمیذ الصف الاول»: دانش­آموز کلاس اول و «محفظته الفارغة»: کیف خالی­اش، فقط در این گزینه آمده است. عبارت «کیفش را که خالی است…» در گزینه­های «۳» و «۴» اشتباه است.

2- عیِّن ما جاء فیه الصفة و المضاف إلیه معاً: (قلمچی ۱۴۰۰)

۱) لبست أُمي خاتمها الذهبي في حفلة میلادي!            ۲) یسکن أخوان مجدان في مزرعة کبیرة!

۳) أحب عباد الله إلی الله أنصحهم للناس!                  ۴) یأخذ الفائز الاول في المسابقات جائزة ذهبیة!

پاسخ گزینۀ «۱» است. عبارت «خاتمها الذهبی» هم ترکیب اضافی دارد و هم ترکیب وصفی.

منابع:

۱- کتاب عربی جامع کنکور انسانی – انتشارات خیلی سبز

۲- کتاب عربی انسانی عمار – انتشارات مهروماه

۳- سؤالات کنکور سراسری دی­ماه ۱۴۰۱

نویسنده: مهدی علی­محمدی