رشتۀ بهداشت حرفه‌ای متعلق به حوزۀ بهداشت عمومی است و مرتبط با حفظ و ارتقای سلامت و ایمنی کارکنان در محیط کار است. در این رشته، بهداشت و ایمنی فیزیکی، شناختی و روانی کارکنان را بهبود داده و برای پیشگیری از حوادث و بیماری‌های شغلی برنامه‌های مناسبی ارائه میگردد.
گرایش‌های رشتۀ بهداشت حرفه‌ای
گرایش‌های رشتۀ بهداشت حرفه‌ای شامل زمینه‌های مختلفی است که درک و تحلیل عوامل مرتبط با حفظ و ارتقای سلامت و ایمنی در محیط کار را فراهم می‌کند.
۱. عوامل فیزیکی:
شامل موضوعاتی مانند نور، صدا، ارتعاشات، دما و فشار است. در این گرایش، مطالعه و تجزیه و تحلیل اثرات این عوامل بر سلامت و ایمنی کارکنان صورت میگیرد.
۲. عوامل شیمیایی:
ترکیبات شیمیایی موجود در محیط کار و تأثیر آنها بر سلامت و ایمنی کارکنان مورد بررسی قرار میگیرد. این عوامل شامل مواد شیمیایی خطرناک، گازها، مواد سمی و زیان‌آور است.
۳. ارگونومی:
بررسی شرایط کاری و طراحی محصولات و تجهیزات با هدف حفظ سلامت و ایمنی کارکنان است.. عواملی مانند پوزیشن‌های نامناسب، جابجایی‌های سنگین، استفاده از ابزارهای نامناسب و فشارهای فیزیکی را در بر میگیرد.
۴. ایمنی:
مرتبط با شناسایی و کاهش خطرات مختلف در محیط کار است. این عوامل شامل حوادث صنعتی، آتش‌سوزی، انفجار، سقوط، آسیب‌های مکانیکی و الکتریکی هستند.
۵. زمین‌شناسی:
بررسی ارتباط بین خصوصیات زمین و تأثیر آن بر سلامت و ایمنی در محیط کار، شامل ارزیابی خطرات مربوط به زمین‌لرزه، آب و هوا و غیره است.
۶. بهداشت حرفه‌ای:
شامل مطالعه عوامل مختلفی است که در محیط کار می‌توانند به بیماری‌ها و اختلالات جسمانی و روانی منجر شوند. این عوامل شامل ذرات معلق، نور پراکنده، صداهای مضر، تنش‌های روانی و فیزیکی و مواد آلوده هستند.
وظایف کارشناس بهداشت در محیط کار
- نظارت فنی بر اصناف مختلف و کارکنان جهت رعایت ضوابط بهداشت حرفه‌ای: در این فعالیت، بهداشت‌گران مسئولیت نظارت بر اصناف و صنایع مختلف را بر عهده دارند تا از رعایت ضوابط و استانداردهای بهداشت و ایمنی حرفه‌ای توسط کارفرمایان و کارکنان اطمینان حاصل کنند.
- بازدید منظم از بخش‌های مختلف و شناسایی مشکلات بهداشت حرفه‌ای: بهداشت‌گران با انجام بازدید‌های منظم و مستمر از بخش‌های مختلف محیط کار، مشکلات مربوط به بهداشت حرفه‌ای را شناسایی می‌کنند. این مشکلات ممکن است شامل عوامل خطر، تجهیزات نامناسب، شرایط ضد بهداشتی و … باشد.
- تصمیم‌گیری برای رفع مشکلات بهداشت حرفه‌ای: پس از شناسایی مشکلات بهداشتی در محیط کار، بهداشت‌گران وظیفه دارند تا تصمیمات مناسب برای رفع آنها اتخاذ کنند. تدابیر پیشگیرانه، اصلاح شرایط کار، آموزش و آگاهی‌بخشی به کارکنان و سایر اقدامات را شامل میشود.
- نظارت بر اجرای درست ضوابط آیین‌نامه بهداشتی محل کار: بهداشت‌گران مسئولیت نظارت و پیگیری اجرای صحیح و رعایت ضوابط و آیین‌نامه‌های بهداشتی را در محیط کار دارند. آنها با همکاری با سایر نهادها و ارائه راهکارهای مناسب، تلاش می‌کنند تا بهداشت و ایمنی کارکنان را تضمین کنند.
بازار کار و فضای شغلی رشتۀ بهداشت حرفه‌ای
رشتۀ بهداشت حرفه‌ای در حوزه‌های گوناگونی از جمله صنعت، کشاورزی، نیرو، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی فرصت‌های شغلی بسیاری را فراهم می‌کند. وزارتخانه‌های کار، صنایع و معادن، جهاد کشاورزی، نیرو، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی عمده مراکزی هستند که فارغ‌التحصیلان این رشته را جذب می‌کنند.
علاوه بر این، سازمان‌ها، شرکت‌ها و کارخانه‌های بزرگی مانند شرکت نفت، ذوب آهن، هواپیمایی کشوری، ایران خودرو و پلی اکریل دارای واحدهای قوی بهداشت حرفه‌ای هستند. در این واحدها، کارشناسان ارشد، کارشناسان و کاردانان بهداشت حرفه‌ای به‌عنوان مشاوران بهداشتی فعالیت می‌کنند. این واحدها فرصت‌های شغلی بسیاری را در حوزۀ بهداشت حرفه‌ای ارائه می‌دهند.
همچنین، بیش از 50 درصد از دانشجویان کارشناسی بهداشت حرفه‌ای به‌طور پاره‌وقت در کارخانجات و سازمان‌های مختلف به‌عنوان مشاوران بهداشتی فعالیت می‌کنند. این نشان می‌دهد که بازار کار برای فارغ‌التحصیلان این رشته بسیار پررونق است و قابلیت همکاری در محیط‌های تولیدی و صنعتی وجود دارد.
با توجه به تنوع فرصت‌های شغلی در صنایع مختلف، فارغ‌التحصیلان بهداشت حرفه‌ای می‌توانند در بخش‌های مختلفی مانند مدیریت بهداشت حرفه‌ای، کنترل عوامل بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی، آموزش بهداشت حرفه‌ای و مشاوره بهداشتی مشغول به کار شوند. همچنین، می‌توانند در زمینه‌های اصلی مانند سلامت و ایمنی شغلی، بهداشت شغلی، کنترل عفونت، بهداشت محیط کار و رعایت استانداردهای بهداشتی و ایمنی فعالیت داشته باشند.
توانایی‌های لازم برای موفقیت در رشتۀ بهداشت حرفه‌ای
- اراده قوی: افراد موفق در این رشته باید دارای ارادۀ قوی باشند و تمایل به پیشرفت و بهبود بهداشت و سلامت در محیط کار را داشته باشند.
- مصمم بودن: موفقیت در رشتۀ بهداشت حرفه‌ای نیازمند تصمیم‌گیری قاطع و تلاش مداوم برای حل مسائل بهداشتی و ایجاد تغییرات مثبت در محیط کار است.
- دلسوزی: علاقه و عشق به حفظ و ارتقای سلامت و بهداشت افراد در محیط کار و تمایل به کمک به دیگران در این زمینه، ویژگی مهمی برای موفقیت در این رشته است.
- روابط اجتماعی خوب: بهداشت حرفه‌ای نیازمند همکاری و هماهنگی با افراد دیگر است. بنابراین، افراد موفق در این رشته باید توانایی برقراری و حفظ روابط اجتماعی خوب با همکاران، مدیران و سایر اعضای تیم را داشته باشند.
- انگیزه: افراد موفق در رشتۀ بهداشت حرفه‌ای باید دارای انگیزه قوی برای ایجاد تغییرات مثبت و بهبود وضعیت بهداشت و سلامت در محیط کار باشند و توانایی الهام بخشیدن به دیگران را داشته باشند.
- مهارت‌های ارتباطی: توانایی ارتباط مؤثر و انتقال اطلاعات بهداشتی به دیگران، از جمله همکاران، مدیران و کارگران، یک مهارت بسیار مهم در بهداشت حرفه‌ای است و شامل مهارت‌های گفتاری، نوشتاری و گوش دادن فعال است.
مهاجرت و ادامه تحصیل در رشتۀ بهداشت حرفه‌ای
در حوزۀ رشتۀ بهداشت حرفه‌ای، فرصت‌های تحصیل در کشورهای خارجی به‌عنوان کارشناس سلامت شغلی وجود دارد. آموزش و تحصیل در کشورهای پیشرفته به افراد این رشته فرصت عالی برای کسب تجربه، دستیابی به دانش جدید و بالابردن جایگاه شغلی خود می‌دهد.
در کشورهای پیشرفته، بحث پیشگیری و بهداشت در محیط کار از اهمیت بیشتری برخوردار است. در نتیجه، جایگاه شغلی کارشناسان سلامت شغلی و بهداشت حرفه‌ای در این کشورها بسیار مناسب و ارزشمند است. این کشورها از نظر قوانین و استانداردهای بهداشت حرفه‌ای بسیار عملکردی هستند و تمرکز زیادی روی پیشگیری از بروز بیماری‌ها و صدمات شغلی دارند.
نویسنده: تیم مشاوره مقدم _ فاطمه دهقانپور