رشتۀ کتابداری یکی از رشته‌های مهم و پرکاربرد در حوزۀ علوم اطلاعاتی است که به مطالعه و بررسی اطلاعات، مرتب‌سازی و نگهداری منابع اطلاعاتی اختصاص دارد. کتابداران در این رشته با هدف بهبود دسترسی به اطلاعات، مراقبت از منابع کتابخانه‌ها و بهره‌برداری بهینه از آنها، نقش مهمی را ایفا می‌کنند.
اهمیت رشتۀ کتابداری
رشتۀ کتابداری پایۀ اساسی در ساختار علمی و فرهنگی هر جامعه محسوب می‌شود. این رشته در جمع‌آوری، نگهداری، مدیریت و ارائۀ اطلاعات به شکل سازمان‌یافته و دسترس‌پذیر به کار می‌رود. از طریق کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی، افراد می‌توانند به انواع منابع مختلف اطلاعاتی دسترسی داشته باشند که در تحقیقات، مطالعات علمی، انجام پروژه‌ها و حتی سرگرمی به آنها نیاز دارند.
گرایش‌های رشتۀ کتابداری
گرایش کتابخانه‌های عمومی:
این گرایش برای کسانی است که علاقه دارند در کتابخانه‌های عمومی فعالیت کنند. کتابداران این گرایش مسئول مدیریت کتابخانه‌ها و ارتقاء خدمات اطلاع‌رسانی به عموم مردم هستند. آنها باید با تنوع علاقه‌مندی‌ها و نیازهای جامعه آشنا باشند و با برنامه‌ریزی مناسب، محیطی دوستانه و مفید را برای کاربران ایجاد کنند.
گرایش کتابخانه‌های دانشگاهی:
کتابداران این گرایش مسئول مدیریت کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی دانشگاه‌ها هستند. آنها باید با نیازهای دانشجویان، اساتید و پژوهشگران آشنا باشند و منابع اطلاعاتی موردنیاز را بهینه‌سازی کنند. همچنین، تسلط به دسترسی به پایگاه‌های اطلاعاتی و منابع دانشگاهی نیز از مهارت‌های اساسی آنهاست.
گرایش مدیریت اطلاعات:
کتابداران این گرایش به مدیریت اطلاعات در سازمان‌ها و شرکت‌ها می‌پردازند. آنها مسئول جمع‌آوری، دسته‌بندی و حفظ منابع اطلاعاتی داخلی سازمان هستند و با استفاده از فنون مدیریت اطلاعات، به کمک افراد در بهره‌برداری از اطلاعات مشغول هستند.
گرایش فرهنگ و هنر:
این گرایش به مطالعه و حفظ منابع فرهنگی و هنری می‌پردازد. کتابداران این گرایش در موزه‌ها، گالری‌ها و مراکز فرهنگی فعالیت می‌کنند و با نگهداری و معرفی آثار هنری و فرهنگی، نقش مهمی در ارتقاء هنر و فرهنگ جامعه دارند.
گرایش اسناد و آرشیو:
این گرایش برای کسانی است که به حفظ و مرتب‌سازی اسناد و اطلاعات تاریخی و مهم می‌پردازند. کتابداران این گرایش در آرشیوها، ادارات دولتی و مؤسسات تاریخی و فرهنگی فعالیت می‌کنند و با استفاده از تکنیک‌ها و فنون مدیریت اسناد، به حفظ تاریخ و هویت جامعه کمک می‌کنند.
هر یک از این گرایش‌ها به ویژگی‌ها و تخصص‌های خاص خود نیاز دارند و افراد می‌توانند بر اساس علاقه‌مندی‌ها و استعدادهایشان، یکی از این مسیرها را در زمینۀ کتابداری انتخاب کنند.
بازار کار و فرصت‌های شغلی رشتۀ کتابداری
بازار کار در رشتۀ کتابداری، همچنان یکی از بخش‌های مهم و پرفراز و نشیب حوزۀ اطلاعاتی و کتابداری محسوب می‌شود. با گسترش فناوری اطلاعات و اهمیت اطلاعات در جوامع مدرن، نیاز به کتابداران حرفه‌ای برای مدیریت و سازماندهی منابع اطلاعاتی همچنان رو به افزایش است. بنابراین، فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در نقاط مختلف بازار کار فعالیت کنند.
کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی:
بیشترین فرصت‌های شغلی در کتابداری در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی وجود دارد. کتابداران می‌توانند در کتابخانه‌های عمومی، دانشگاهی، تخصصی، مدارس، موزه‌ها و سایر مراکز اطلاع‌رسانی مشغول به کار شوند.
مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها:
در مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها، نیاز به کتابداران متخصص در مدیریت منابع اطلاعاتی و کتابخانه‌ها احساس می‌شود. اینجا کتابداران مسئول جمع‌آوری، دسته‌بندی و ارائۀ منابع علمی و تحقیقاتی به پژوهشگران هستند.
مؤسسات حکومتی و غیرانتفاعی:
کتابداران می‌توانند در ادارات دولتی، سازمان‌های غیرانتفاعی و مؤسسات فرهنگی و هنری فعالیت کنند. این مؤسسات نیاز به مدیریت منابع اطلاعاتی و کتابخانه‌ها دارند تا بهترین خدمات را به عموم مردم ارائه دهند.
تولید محتوا و فناوری اطلاعات:
با پیشرفت فناوری اطلاعات و افزایش حجم اطلاعات در فضای مجازی، نیاز به کتابداران در حوزه‌های مرتبط با مدیریت محتوا و پایگاه‌های اطلاعاتی رو به افزایش است. کتابداران می‌توانند در سازمان‌ها و شرکت‌ها به‌عنوان مدیران محتوا و مخازن داده فعالیت کنند.
فعالیت‌های آنلاین و دورکاری:
با افزایش استفاده از فضای مجازی و کارهای آنلاین، فرصت‌های شغلی در حوزۀ کتابداری برای کار از راه دور و دورکاری نیز فراهم می‌شود. کتابداران می‌توانند در پروژه‌ها و کمیته‌های آنلاین، مشاوره اطلاع‌رسانی و فعالیت در پایگاه‌های داده‌های آنلاین مشغول به کار شوند.
وظایف کتابدار در محیط کار
- مرتب‌سازی و دسته‌بندی منابع اطلاعاتی به صورت دقیق و منظم
- ارائۀ راهنمایی و مشاوره به بازدیدکنندگان کتابخانه‌ها و کاربران اطلاعات
- مدیریت امانت‌دادن و بازگرداندن کتب و منابع به کاربران
- پاسخ‌گویی به سؤالات مختلف مرتبط با جستجوی اطلاعات
- انجام فعالیت‌های مرتبط با فناوری اطلاعات و نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای
توانایی‌های لازم برای موفقیت در رشتۀ کتابداری
- علاقه به کتاب‌ها و اطلاعات علمی و فرهنگی
- توانایی کار در محیط‌های مختلف و با افراد مختلف
- توجه به جزئیات و دقت در انجام وظایف
- تسلط به فنون جستجوی اطلاعات و استفاده از منابع کتابخانه‌ای
- آشنایی با فناوری اطلاعات و نرم‌افزارهای مرتبط
- توانایی مدیریت زمان و برنامه‌ریزی مؤثر
- توانایی کار تیمی و ارتباطات بین‌فردی مؤثر
در نتیجه، رشتۀ کتابداری رشته‌ای با اهمیت و مفید است و فرصت‌های شغلی مناسبی را برای علاقه‌مندان به دنیای اطلاعات و کتاب فراهم می‌کند و افراد با داشتن توانایی‌ها و دانش‌های لازم می‌توانند در این حوزه با موفقیت فعالیت کنند.
نویسنده: تیم مشاوره مقدم _ فاطمه دهقانپور