صفر تا صد نکات کنکوری مبحث مفعول مطلق – عربی دوازدهم انسانی

مفعول مطلق

مصدری است منصوب و از جنس فعل موجود در جمله که تحقق یافتن انجام فعل را تأکید و یا نوع انجام فعل را تأکید و یا نوع انجام فعل را بیان می‌­کند. پس مفعول مطلق دو نوع است: تأکیدی و نوعی

۱) مفعول مطلق تأکیدی:

بر انجام­ گرفتن کاری یا روی­دادن حالتی تأکید می‌­کند و در ترجمۀ زبان فارسی از قیدهای تأکیدی مثل (مسلّماً – قطعاً – حتماً – محققاً و …) استفاده می­‌کنیم.

بنابراین: چنانچه تحقق فعلی نزد شنونده مورد تردید قرار گرفته باشد؛ برای تأکید و رفع ابهام فعل، مصدر فعل به کمک فعل می‌­آید که در این حالت به آن مصدر، مفعول مطلق تأکیدی می­‌گویند:

«فرمول مفعول مطلق تأکیدی = مصدر – منصوب – از جنس فعل جمله – نکره»

• هــشــدار: مفعول مطلق یک اسم مفرد است.
• مثال: کَلَّمَ اللهُ موسی تکلیماً: (تکلیماً مصدر کَلَّمَ – مفعول مطلق تأکیدی) یقیناً خداوند با موسی سخن گفت!
• مثال: یسعی الطالب لطلب آماله سعیاً: (سعیاً مصدر یسعی – مفعول مطلق تأکیدی) محققاً دانش‌­آموز برای رسیدن به آرزوهایش تلاش می­‎‌‌‌کند.

بنابراین ساختار کلی مفعول مطلق به این صورت است:

فعل …. + مصدر همان فعل

یادآوری: مصدر دو نوع است:

الف) مصدر مزید

ب) مصدر مجرد

وزن مصدرهای مزید عبارتند از:

اِفعال، تَفعیل (تَفعِلَة)، مُفاعَلَة (فِعال)، اِنفِعال، اِفتِعال، تَفاعُل، تَفَعُّل، اِستِفعال

وزن مصدرهای مجرد سماعی هست ولی به‌­عنوان مثال می‌توان به مصادر زیر اشاره کرد:

تــذکــر: مفعول مطلق از نقش‌­های فرعی است؛ بنابراین اگر آن را از جمله حذف کنیم، خدش‌ه­ای به جمله وارد نمی­‌شود.

• مثال: کَلَّمَ الله موسی تکلیماً: قطعاً خدا با موسی سخن گفت.

در صورت حذف مفعول مطلق: کَلَّمَ الله موسی: خدا با موسی سخن گفت.

۲) مفعول مطلق نوعی یا بیانی:

گاهی به‌­دنبال مصدر (مفعول مطلق) کلمه‌­ای (صفت یا مضافٌ­‌الیه) آورده می­‌شود که معمولاً با کمک آن نوع و کیفیت انجام فعل بیان
می‌­شود این قسم مفعول مطلق را مفعول مطلق نوعی یا بیانی می­‌گوییم. 

«فرمول مفعول مطلق نوعی = مصدر – منصوب – از جنس فعل جمله – صفت یا مضاف‌­الیه»

در ترجمۀ مفعول مطلق نوعی:

– اگر دارای صفت مفرد باشد؛ معمولاً فقط به ترجمه صفت اکتفا می‌­شود.

– اگر دارای جملۀ وصفیه باشد، معمولاً به­‌جای مفعول مطلق از کلماتی مثل «به­‌گونه‌­ای، به‌­شکلی و …» استفاده می­‌کنیم.

– اگر دارای مضاف‌­الیه باشد از قیدهایی مثل (چون، همچون، مانند و …) استفاده می‌­شود.

• مثال: «إنّا فتحنا لك فتحاً مبیناً»: (فتحاً مصدر فتحنا – مفعول مطلق نوعی – مبیناً صفت مفرد برای فتحاً)

ترجمه: ما برای تو گشایشی آشکار نمودیم!

• مثال: نظرتُ الی الطبیعة نظر الباحث: (نظر مصدر نظرتُ – مفعول مطلق نوعی – الباحث مضاف­‌الیه)

ترجمه: به طبیعت همچون جستجوگر نگاه کردم!

دقت: صفت می­تواند به‌­صورت جمله وصفیه نیز بیاید.

• مثال: الطالبتان تُرَتِّلانِ القرآنَ ترتیلاً یؤثر في القلوب: (ترتیلا مصدر ترتلان – مفعول مطلق نوعی – یؤثر جمله وصفیه)

ترجمه: دو دانش­‌آموز به‌­گونه­‌ای ترتیل می­‌خوانند که در دل­ها اثر می­گذارد!

دقت: مفعول مطلق را با حرف اضافه «را» (به شکل مفعول به) ترجمه نمی­کنیم:

• مثال: أخبرنا القرآن عن البحر اِخباراً عجیباً:

ترجمۀ غلط: «قرآن به ما دربارۀ دریا خبرهای عجیبی را داده است.»

ترجمۀ درست: «قرآن ما را دربارۀ دریا به‌­طور عجیبی باخبر کرده است.»

دقت: به هر کلمه منصوب بعد از مفعول مطلق، نمی‌­توان گفت قطعاً صفت است، زیرا ممکن است از نقش‌­های منصوبی دیگر باشد.

• مثال: إبتعد عن المعاصی ابتعاداً خائفاً: (ابتعاداً مفعول مطلق تأکیدی – خائفاً حال)

     تدورُ عقرب الدقائق دورةً دائماً: (دورةً مفعول مطلق تأکیدی – دائماً ظرف زمان)

دقت:  به هر جمله‌­ای که بعد از مفعول مطلق می‌­آید، نمی‌­توان گفت قطعاً جملۀ وصفیه است، زیرا ممکن است جملۀ جدیدی باشد که شروع شده است.

• مثال: (وَ – فَ : ….. جلوساً ففرحتُ من ذلك): چون بعد از مصدر جلوساً، «فَ» آمده پس «ففرحت» جملۀ وصفیه نیست و «جلوساً» مفعول مطلق تأکیدی است.
• مثال: (ادوات نصب به جز لَن: …… جُلوساً لیسترحوا …): چون بعد از مصدر جلوساً، «لـِ ناصبه» آمده پس جملۀ وصفیه نیست و جلوساً مفعول مطلق نوعی نیست بلکه تأکیدی است.

(جواب شرط: من جلس عندك جلوساً یفهم …): چون یفهم بعد از جلوساً جواب شرط است؛ بنابراین جملۀ وصفیه نیست و جلوساً مفعول مطلق تأکیدی است.

تــذکــر:

اگر در یک جمله دو کلمه شبیه هم یا هم‌­ریشه وجود داشت، نباید با عجله و بدون دقت فکر کنید که آن جمله مفعول مطلق دارد، ممکن است دامی در کار باشد! به مثال زیر توجه کنید:

«اَنعَمَ الله علی عباده نعماً کثیرةً»

در نگاه اول «نعماً» مفعول مطلق به‌­نظر می‌­رسد چون همراه انعم آمده است؛ ولی به دو دلیل مهم نباید «نعماً» را مفعول مطلق بگیریم:

• انعم از باب افعال است پس مصدر آن «انعاماً» است نه «نِعَماً».
• اگر به­‌معنای جمله خوب دقت کنید «نعماً» مفعول‌­به است: خداوند نعمت­‌های بسیاری را عطا کرد.

* بنابراین مفعول مطلق را با منصوبات دیگر مثل مفعول به، حال، مستثنی، خبر افعال ناقصه و … اشتباه نگیرید.*

دقت: اگر در عبارتی کلمه‌­ای را یافتیم که هم شرایط مفعول مطلق را داشته باشد و هم شرایط مفعولٌ‌­به را، در این‌­صورت نقش مفعول‌­به را انتخاب می‌­کنیم. چراکه مفعول‌­به، از ارکان اصلی جمله است:

• مثال: عملوا عملا صالحا: در اینجا کلمه «عملاً» هم شرایط مفعول مطلق نوعی را دارد و هم مفعول‌­به را؛ ولی نقشش را به‌­عنوان مفعول­‌به می‌­گیریم.

ترجمه: کار شایسته‌­ای را انجام دادند.

• مثال: قولوا قولا سدیدا: در اینجا کلمۀ «قولا» هم شرایط مفعول مطلق نوعی را دارد و هم مفعول­به را ولی نقشش را به مفعول­به
  می­گیریم.

ترجمه: سخن محکمی را بگویید.

* نــکــتــه: سؤالات مفعول مطلق در کنکور:

مفعول مطلق تأکیدی:

• عیّن ما یؤکد علی وقوع الفعل
• عیّن کلمة ترفع الشك عن وقوع الفعل
• عیّن عبارة فیها عنایة و اهتمام علی وقوع الفعل

مفعول مطلق نوعی:

• عیّن کلمة تدل علی کیفیة وقوع الفعل
• عیّن ما فیه بیان عن الفعل

بــیــشــتــر بــدانــیــم:

گاهی از اوقات مفعول مطلق (مصدر) به‌­تنهایی و بدون فعل می­‌آید، در این­صورت به آن مفعول مطلق برای فعل محذوف می­‌گویند. دقت کنید که اگر این مصادر، نقش دیگری به‌­جز مفعول مطلق داشته باشند؛ مفعول مطلق محسوب نمی­‌گردند.

مصادر زیر در جملات دارای نقش مفعول مطلق برای فعل محذوف هستند:

جِدّاً (واقعاً) – شکراً (متشکرم) – اَیضاً (هم‌­چنین) – سمعاً و طاعتاً (به­چشم، اطاعت می­‌شود) – حقّاً (به‌­راستی) – حمداً لله (سپاس خدا را) – سبحان الله (خداوند منزه است) – معاذ الله (به خدا پناه می‌­برم) – صبراً – حتماً – اِضافةً – رجاءً – معذرةً و …

از ویژگی‌­های این مصدرها این است که غالباً به­‌صورت فعل ترجمه می‌­شوند.

• مثال: شکراً لله الذي أنعم علینا = شکرا مفعول مطلق و در اصل = نَشکُرُ شکراً لله الذي أنعم علینا
• مثال: کان عملك شکراً لله الذي أنعم علینا = شکراً مفعول مطلق نیست زیرا خبر کان است.

البته:

مصدرهای (ایضاً – جداً – سبحان الله – سمعاً و طاعةً – معاذالله) نیازی به چک­ کردن ندارند و مفعول مطلق هستند.

اگر در ابتدای جمله مصدر منصوب بیاید مفعول مطلق برای فعل محذوف است.

• مثال: شکراً لك یا ربي!

تست:

1- عیّن المعادل للمؤکد في الفارسیة: (اختصاصی انسانی ۱۴۰۱)

۱) هؤلاء یجتهدون في حیاتهم اجتهاداً بالغاً!

۲) اِعلم أنّ النجاح بحاجة إلی السعي المستمرّ!

۳) یحتفل الایرانیّون کلّ الأعیاد القدیمة إلّا هذا العید!

۴) ما سجّل اللّاعبُ إلّا هدفاً واحداً أوصل فریقَه إلی الفوز النّهائيّ!

پاسخ گزینۀ «۴» است. نشانه‌­های تأکید در عربی، «مفعول مطلق تأکیدی»، «حرف إنَّ» و «اسلوب حصر» است. در گزینۀ «۱» مفعول مطلق نوعی به‌­کار برده شده است. در گزینۀ «۲» أنّ آمده است و در گزینۀ «۳» ساختار استثناء آمده که هیچ­کدام نشانه تأکید نیست. اما در گزینۀ «۴» اسلوب حصر آمده است که جمله را مؤکد نموده است.

2- «کان المُزارع یُراقب اُمورَ المزرعة مراقبةً ولکنّ البوماتِ کانت تَتغذّی علی الأفراخ، و هذه سنّة الطبیعة!»: (اختصاصی انسانی ۱۴۰۰)

۱) کشاورز مراقب امور مزرعه بود ولی تغذیه جغدها از جوجه‌­ها انجام می‌­گرفت، و این قانون طبیعت بود!

۲) مزرعه­‌دار امور مزرعه را نگهبانی می­‌کرد اما جغدها جوجه‌­ها را خورده بودند، و این سنّت طبیعت بود!

۳) مزرعه‌­دار از کارهای مزرعه با دقت مراقبت می­‌کرد ولی جغدها جوجه­‌ها را خورده بودند، و این قانون طبیعت است!

۴) کشاورز کارهای مزرعه را بی­‌گمان مراقبت می­‌کرد ولی جغدها از جوجه‌­ها تغذیه می­‌کردند، و این سنّت طبیعت است!

پاسخ گزینۀ «۴» است. عبارت «مراقبةً» در گزینه‌­های «۱» و «۲» به‌­صورت مفعول مطلق تأکیدی ترجمه نشده است. «کانت تتغذي» نیز ماضی استمراری باید ترجمه شود نه به‌­صورت ماضی بعید (رد گزینه «۳»)

3- عیّن «تقدّماً» یبیّن نوعیة الفعل: (اختصاصی انسانی ۱۴۰۲)

۱) إذا کان تقدّمُ الإنسان تقدّماً حقیقیّاً یحصل علی الدّرجات العالیة!

۲) لم نشاهد تقدّماً في مجال العلوم العدیدة إلّا تقدّم العلماء الدّؤوبین!

۳) تقدَّم الطّلابُ في دروسهم تقدّماً کان ثمرةَ محاولتهم الکثیرة!

۴) یتقدّم کلُّ الشّعوب تقدّماً إن یَستفیدوا من الفرص الذّهبیّة!

پاسخ گزینۀ «۳» است. در گزینۀ «۱»، تقدماً خبر کان است. در گزینۀ «۲»، تقدماً مفعولٌ­به است. در گزینۀ «۴» نیز مفعول مطلق تأکیدی است. «إن یستفیدوا» جملۀ وصفیه نیست! اما در گزینۀ «۳» کان ثمرةَ … جمله وصفیه برای تقدماً است؛ فلذا نوع فعل را بیان می‌­کند و مفعول مطلق نوعی است!

منابع:

۱- کتاب عربی خیلی سبز جامع کنکور انسانی

۲- کتاب عربی انسانی عمار – انتشارات مهروماه

۳- سؤالات کنکور سراسری ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ رشتۀ انسانی

نویسنده: تیم مشاوره مقدم-مهدی علی محمدی